Điền dã tìm hiểu Họ Dương Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn

Huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn nằm ở phía Tây tỉnh Lạng Sơn tiếp giáp huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên, cách thành phố Lạng Sơn 85km, cách thành phố Thái Nguyên 75km; diện tích là 699,42km², dân số 65.907 người, trong đó người Họ Dương chiếm 62%. Đặc biệt xã Bắc Quỳnh hiện nay (gồm xã Quỳnh Sơn và xã Bắc Sơn trước đây), có 960 hộ với 5000 dân đều mang Họ Dương. Hiện tượng người Họ Dương ở Bắc Sơn đông từ lâu đã thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu lịch sử Họ Dương Việt Nam.

Nhằm phục vụ cho việc Biên soạn bộ sách Lịch sử Họ Dương Việt Nam (HDVN), vừa qua từ ngày 14/10 đến ngày 16/10 năm 2010, Ban Nghiên cứu Lịch sử Họ Dương Việt Nam và Ban biên soạn bộ sách Lịch sử Họ Dương Việt Nam đã kết hợp tổ chức điền dã tìm hiểu về lịch sử Họ Dương ở một số nơi thuộc huyện Bắc Sơn. Đoàn điền dã do ông Dương Văn Đảm – Phó Chủ tịch Hội đồng Họ Dương Việt Nam – Trưởng Ban Nghiên cứu Lịch sử làm trưởng đoàn cùng các thành viên: Tiến sĩ Khổng Đức Thiêm – Trưởng Ban biên soạn bộ sách Lịch sử Họ Dương Việt Nam; Tiến sĩ Nguyễn Hữu Tâm – thành viên Ban biên soạn; Thạc sĩ Dương Đức Quảng – Phó Ban Nghiên cứu Lịch sử HDVN và ông Dương Việt Hòa – nhân viên Văn phòng Hội đồng Họ Dương Việt Nam. Cùng đi với đoàn về phía Hội đồng Họ Dương tỉnh Lạng Sơn có các ông Phó Chủ tịch: Ông Dương Minh Đạo và Dương Thời Bằng.

Đón tiếp và trực tiếp làm việc với đoàn điền dã về phía Hội đồng Họ Dương huyện Bắc Sơn có ông Dương Công Vấn – Chủ tịch, ông Dương Công Nhị – Phó Chủ tịch; Hội đồng Họ Dương xã Bắc Quỳnh có ông Dương Hữu Thu – Chủ tịch, các ông Phó Chủ tịch Dương Đình Cầm, Dương Thời Im. Đại diện cho cấp ủy, chính quyền xã Bắc Quỳnh có các ông: Ông Dương Công Khoa – Bí thư Đảng ủy, Dương Đình Đường – Chủ tịch UBND Xã cùng cán bộ văn hóa – thông tin địa chính xã.

Chiều ngày 14/10/2020 đoàn điền dã làm việc với đại diện Hội đồng Họ Dương tỉnh Lạng Sơn, huyện Bắc Sơn, xã Bắc Quỳnh, cùng đại diện Đảng ủy, chính quyền xã Bắc Quỳnh để thống nhất nội dung chương trình, kế hoạch khảo sát, nghiên cứu thực tế tại Bắc Sơn trong 3 ngày.

Sáng ngày 15/10/2020: Đoàn dâng hương và khảo sát thực tế đền thờ Dương Tự Minh tại thôn Đon Riệc, làng Quỳnh Sơn, xã Bắc Quỳnh được xây dựng từ thế kỷ XII, để thờ cúng Dương Tự Minh vì đã đến đây chung sống với dân, dạy dân trồng dâu, nuôi tằm, xây dựng phong tục… được coi là Thủy Tổ của Họ Dương ở đây. Di tích được cấp Bằng Lịch sử văn hóa cấp tỉnh ngày 7/12/2012. Tiếp theo đoàn đến thắp hương, khảo sát thực tế nhà thờ chi họ Dương Đình – làng Quỳnh Sơn do cụ Dương Công Quang, 86 tuổi trông nom thờ tự.

Chiều ngày 15/10/2020, Đoàn đến thăm, thắp hương, khảo sát thu thập tài liệu tại nhà thờ Dương Thời (gọi chệch của Dương Thì) hiện do cụ Dương Thời Mãn, 88 tuổi thờ cúng và nhà thờ Dương Đình ở thôn Đông Đằng, xã Bắc Sơn, huyện Bắc Sơn do cụ Dương Đình Thưởng, 76 tuổi cháu đời thứ 7 làm trưởng họ thờ cúng.

Sáng ngày 16/10/2020, Đoàn đã đến dâng hương và nghiên cứu và khảo sát thực tế đình Long Đống, xã Long Đống, huyện Bắc Sơn. Tại đây đón tiếp và làm việc với đoàn điền dã có ông Dương Công Nhị – Phó Chủ tịch Hội đồng Họ Dương huyện Bắc Sơn, ông Dương Công Quyền đại diện Hội đồng Họ Dương xã Long Đống cùng các ông bà đại diện Đảng ủy, chính quyền xã Long Đống: Ông Hoàng Công Thiện – Phó Bí thư Đảng ủy, ông Hoàng Công Hòa – Chủ tịch UBND xã Long Đống và bà Hoàng Lê Na – công chức văn hóa xã. Tại đình làng Long Đống đoàn đã nghe ông Hoàng Công Thiện – Phó Bí thư Đảng ủy giới thiệu: Xã Long Đống trước đây có tên gọi là Đế Đống, tổng Quỳnh Sơn, huyện Vạn Nhai, phủ Phú Bình, trấn Thái Nguyên. Xã Long Đống có 10 thôn với 4424 nhân khẩu, có 4 dòng họ lớn, trong đó có Họ Dương chiếm hơn 60 % dân số trong xã. Xã Long Đống là một xã có nhiều di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh và cấp quốc gia: Đình Long Đống, Cầu Lợp (di tích cấp tỉnh), Đèo Tam Canh, Khu khởi nghĩa Bắc Sơn – di tích lịch sử cấp quốc gia.

Chiều ngày 16/10/2020, Đoàn đã khảo sát thực tế cánh đồng Tam Kha trên đất Long Đống với diện tích 32 mẫu và một số dấu tích lịch sử còn được lưu giữ tại xã Long Đống.

Cuối buổi chiều đoàn điền dã tổ chức hội ý tổng kết đánh giá đợt điền dã tại Bắc Sơn nói riêng và cả đợt 5 cuộc điền dã nói chung (có biên bản cụ thể).

Qua 3 ngày điền dã liên tục tích cực, nghiêm túc và cẩn trọng không quản ngại mưa, gió lạnh, được sự giúp đỡ chân tình, chu đáo của Hội đồng Họ Dương tỉnh Lạng Sơn, huyện Bắc Sơn, xã Bắc Quỳnh, xã Long Đống và các ông (bà) đại diện Đảng ủy, chính quyền, ban ngành, đoàn thể của địa phương, đoàn diền dã đã hoàn thành tốt chương trình, kế hoạch điền dã đã đề ra và nhận thấy rằng:

Họ Dương Bắc Sơn nói chung, Họ Dương Bắc Quỳnh, Long Đống nói riêng là Họ Dương thuần Việt, đều là dân tộc Tày. Mang đầy đủ những đặc trưng truyền thống của Họ Dương Việt Nam mà còn có những đặc điểm riêng, độc đáo: Cả họ là Dân tộc Tày, có làng Quỳnh Sơn cả làng Họ Dương, cả làng 460 nhà cùng quay 1 hướng, cùng là nhà sàn, cùng dân tộc Tày, cùng không theo tôn giáo nào chỉ thờ cúng Tổ Tiên… Đặc biệt qua nghiên cứu, khảo sát thực tế Họ Dương Bắc Sơn còn có những vấn đề mới đặt ra, cần được nghiên cứu, tìm hiểu sâu sắc hơn, đầy đủ hơn như: Ở Bắc Sơn hiện có cánh đồng Tam Kha trong bản đồ địa chính xã Quỳnh Sơn và Long Đống (Quỳnh Sơn có 21 mẫu, Long Đống 32 mẫu) còn có dấu tích cổ – Bắc Sơn có chi họ Dương Thời làng Đông Đằng có nguồn gốc từ họ Nguyễn – có liên quan gì đến Họ Dương và họ Nguyễn ở Tây Đằng xứ Đoài không?…

Với 3 ngày làm việc khẩn trương, nghiêm túc và cẩn trọng đoàn điền dã đã hoàn thành tốt nhiệm vụ đề ra. Đoàn điền dã xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình, chu đáo của Hội đồng Họ Dương tỉnh Lạng Sơn, huyện Bắc Sơn và Hội đồng Họ Dương xã Bắc Quỳnh, xã Long Đống cùng các ông bà đại diện cấp ủy, chính quyền, đoàn thể của địa phương đã dành cho đoàn.

Bài viết: Dương Đức Quảng

 Ảnh: Dương Việt Hòa