Thân thế và cuộc đời danh tướng Đề Truật

 

THÂN THẾ DANH DƯỚNG ĐỀ TRUẬT

 

          Nhân sự kiện đón nhân bằng chứng nhận di tích lịch sử, văn hóa cấp tỉnh đền Đề Truật tại thôn Đồng Thịnh, xã Nhã Nam, huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang hôm nay chúng ta sẽ cùng ôn lại về thân thế và cuộc đời của vị danh tướng họ Dương lẫy lừng Yên Thế.

 

 

Đề truật (bên phải) và người phó tướng thân cận

 

 

          Dương Văn Truật còn được gọi là Đề Truật hay Đề Hậu, ông sinh ra vào giữa thế kỷ XIX tại làng Chuông thuộc tổng Nhã Nam, ông lớn lên và trưởng thành vào thời kỳ nhà Nguyễn cắt dần đất hàng Pháp và mở cửa khẩu cho quân Thanh kéo vào chiếm đóng phía Bắc sông Hồng. Bởi vậy trên mảnh đất làng Chuông, quê hương của Đề Truật cũng luôn bị giặc Tàu cướp phá, nhất là những toán cướp của “Thái Bình thiên quốc” do Ngô Côn cầm đầu. Trong bối cảnh đó, dân làng Chuông đã cùng liên quân hàng ước đứng lên chống giặc cướp giữ làng.

 

          Những trận chống giặc Tàu nổi tiếng mà ngày nay truyền tích còn kể lại trong đó có sự tham gia của Đề Truật như trận giặc Tàu áp sát làng Chuông do các tên Lý Dương Tài, La Trắc Tử, Hoàng Cố Ba cầm đầu. Nhưng chúng không tài nào chiếm được làng Chuông vì sự phòng thủ kiên cố của dân làng Chuông. Sau một thời gian dò xét, ngày 20.08.1878 quân Tàu tràn tới đánh làng Chuông lần nữa, dân binh làng Chuông cùng ông Dương Văn Truật, Dương Văn Vật đã chiến đầu anh dũng, đẩy lui các đợt tiến công của quân Tàu. Tương truyền rằng ông Dương Văn Truật và ông Dương Văn Vật là hai tay cung thủ cừ khôi, mũi tên của các ông bắn ra là một tên giặc Tàu ngã xuống. Khi ông Vật hết tên quay búi tóc cho ông Truật bắn tên vào đó, ông Vật rút tên ở búi tóc ra tiếp tục hạ kẻ thù, buộc quân Tàu phải rút lui. Từ đó ông Truật, ông Vật còn chỉ huy dân binh đánh Tàu ở đồi Vè, Mã Giới, Giàn Chuông, Giàn Sậy, làng Chuông, Giàn Sậy …

 

            Sang tháng 9, quân Tàu lại tiếp tục tấn công làng Chuông, lần này chúng tấn nghi binh tấn công công làng Ngò, một làng ở phía Bắc làng Chuông rồi chiếm làng Ngò. Dân làng Ngò đã báo cho làng Chuông, làng Cầu biết đến ứng cứu. Thừa cơ hội đó quân Tàu tiến đánh làng Chuông, làng Chuông lại là làng lớn nhất trong số 4 làng quan đổi phủ Yên Thế, nếu mất làng Chuông thì các làng khác cũng bị đe dọa. Do vậy ông Dương Văn Truật kiên quyết cho giữ làng Chuông, đồng thời cũng nhắn cho ông Dương Văn Nhắn đi cổng Nam phi báo cho dân hàng ước biết lên ứng cứu. Làng Hạ, làng Thượng là những là đã kết ước với làng Chuông, nghe tin này hai làng lập tức cử người lên ứng cứu, riêng làng Thượng cho 50 nghĩa binh lên đáp giúp. Họ dử quân Tàu từ làng Chuông về đến bãi Đồng Nha thì bị quân Tàu phục kịch đổ ra đánh. Do không có quân tiếp ứng nên dân binh làng Thường trận này đã tổn thất nặng nề, 37 người hi sinh. Sau trận đánh ông Dương Văn Truật bị bắt, quân Tàu chặt hết 10 đầu ngón tay của ông, trai tráng, trẻ em trong làng bị chúng bắt đen xóc xiên, chặt đầu ném xuống ao làng Cầu, phụ nữa bị đem về Tàu bán.

 

           Sau đó mấy năm, quân Pháp do tướng Blieđơlin kéo lên xâm lược chiếm Yên Thế, các liên quân hàng ước tập hợp dưới cờ thủ lĩnh Lương Văn Nam tức Đề Nắm người làng Hả, một làng kề làng Chuông để chống Pháp, mở ra thời kỳ chống thực dân xâm lược suốt 30 năm. Ngày 16.03.1884 Đề Năm làm lễ tế cờ khởi nghĩa chống thực dân Pháp, ông Dương Văn Truật cũng đã dẫn dân binh đến đề đầu quân khởi nghĩa.

 

          Sau lễ tế cờ ông Dương Văn Truật mang quân về xây dựng đồn Mã Giới, cách đồi phủ Yên Thế khoảng 1km, gọi là đồn Đề Truật. Tại Mã Giới ông đã lãnh đạo nhân dân vừa xây dựng đồn lũy chiến đấu, vừa tăng gia sản xuất và đã tổ chức cnhiều trận đánh phục kích tiêu diệt nhiều toán quân đi tuần, đi tiếp lương tải đạn. Giặc Pháp phát hiện đồng Mã Giới có quân khởi nghĩa chúng liền tấn công. Đề Truật biết đã có quân di chuyển để ẩn nấp tiếp tục sản xuất lương thực và quân trang cho nghĩa quân. Một thời gian dài sau, được lệnh của Đề Thám, Đề Truật mang quân đi xây dựng đồn lũy ở Sa la, đến đây Đề Truật đổi tên thành Đề Hậu, cũng cho quân phá hoang trồng trọt tự túc lương thực. Nơi ông đóng quân có bên sông, người dân vẫn gọi là bến Đề Hậu nay thuộc xã Đông Vương, huyện Yên Thế.

 

          Tháng 3 năm 1892, giặc Pháp mở nhiều chiến dịch lớn đánh vào cả 7 đồn chính của nghĩa quân Yên Thế, Đề Hậu cũng chỉ huy nghĩa quân chống trả rất quyết liệt, hạ gục nhiều quân Pháp. Sau được lệnh các đơn vị nghĩa quân rút lui vào rừng, tổ chức đanh du kích, Đề truật mang quân dần rút về đóng tại hang Láu.

 

          Sau chiến dịch tháng 3 đó, Đề Sặt đã ám hại Đề Nắm rồi ra hàng Pháp tại đồng Cao Thượng ngày 14.04.1892. Đề Thám đã mật lệnh do Đề Hậu mang 12 nghĩa binh về làng Sặt vây bắt Đề Sặt, dẫn về trị tội.

 

          Khởi nghĩa dần đi vào giai đoạn ác liệt nhất, Đề Thám mật lệnh cho Đề Hậu lên Thái Nguyên tìm bắt liên lạc với cánh quân Đề Lam, Đề Công mang quân về Yên Thế đánh thắng Pháp nhiều trận làm cho lực lượng nghĩa quân ngày càng lớn mạnh lên. Chuyến đi Thái Nguyên về đến đền Đồn Bãi Lục nghỉ lại, cơm nước xong xuôi đi ngủ, tên lính gác đã phản bội sát hại Đề Truật. Nay phần mộ của Đề Truật được con cháu trông nom hướng khói ở tại khu đổi Rắn Cụt thuộc thôn Đồng Thịnh xã Nhã Nam.

 

          Sau khi hi sinh, nhân dân làng Chuông đã tổ chức thờ cúng tại đình làng Chuông, đến khoảng giữa thập kỷ 70 của thế kỷ 20 con cháu nội ngoại của Đề Truật đã dựng đền tại đồi Mã Giói đề thời ông. Mới đầu là một gian nhỏ để làm nơi hương khói thời phụng, đến năm 1995 xây thêm 3 gian tiền tế và vào cuối năm 2014 thì được trùng tu tôn tạo như ngày ngay.

 

Thực hiện: Dương Thành