Nghệ sĩ Diệp Lang – bậc thầy kép độc của cải lương

Nghệ sĩ gạo cội Diệp Lang (Dương Công Thuấn) qua đời ở tuổi 82 vào khoảng 6h ngày 11/3 (giờ California), sau một cơn đau tim. Định cư ở Mỹ khoảng 14 năm, do tuổi già bệnh tật, ông vắng bóng làng sân khấu thời gian dài. Nhưng chỉ cần nhắc đến tên Diệp Lang, người mộ điệu cải lương không thể nào không nhớ những vai của ông trong các tác phẩm kinh điển, như Đời cô Lựu, Tô Ánh Nguyệt (soạn giả Trần Hữu Trang).

Hơn 50 năm gắn bó cải lương, có hàng chục vai diễn, Diệp Lang để lại dấu ấn nổi bật với dạng kép độc (phản diện), kép lão. Dù chủ yếu đóng vai phụ, lối ca diễn chuẩn mực, sắc sảo của Diệp Lang khiến các nhân vật của ông luôn có sức hút.

Nghệ sĩ có lúc khiến khán giả căm tức trước cái ác, sự bất công khi ông vào vai kẻ có tiền, có quyền, mưu mô, nham hiểm (hội đồng Thăng trong Đời cô Lựu, Hội đồng Dư trong Tiếng hò sông Hậu, cha của Thúy Liễu trong Lan và Điệp). Có lúc, ông lấy nước mắt người xem qua hình ảnh người cha quê, đậm cốt cách Nam bộ xưa (cha của The trong Nửa đời hương phấn).

Hóa thân nhân vật Hội đồng Thăng Đời cô Lựu, nghệ sĩ khắc họa tính cách gian xảo, riết róng lẫn sự bất lực của một người đàn ông thất bại trong mối quan hệ gia đình. Từ ánh mắt, cử chỉ đến giọng nói đay nghiến của nhân vật được Diệp Lang nhấn nhá đến mức nghệ sĩ Bạch Tuyết – đóng cô Lựu – cho biết Hội đồng Thăng của Diệp Lang là vai “khiến cô Lựu đau đớn nhất”.

Bà Lê Huyền Ái Mỹ – nhà báo kỳ cựu ở mảng sân khấu – nhận định trong lối ca bài bản cải lương, nhất là ở bài thuộc điệu Bắc – Oán, Diệp Lang và nghệ sĩ Bạch Tuyết là bậc thầy. “Những cái tên diễn viên biến mất. Chỉ còn tâm hồn, tài năng, sự sáng tạo của nghệ sĩ ở lại, nuôi dưỡng, truyền đến khán giả. Sự quắc thước, tinh anh trong ca – diễn của Nghệ sĩ Nhân dân Diệp Lang đi cùng một kỷ luật sân khấu, đạo đức làm nghề. Không dễ tìm được người tiếp nối ông”, bà Ái Mỹ cho biết.

Diệp Lang sinh ra và lớn lên tại Đồng Tháp, có cha là thầy đàn Ba Diệp thuộc đoàn Tam Phụng. Từ nhỏ ông được tiếp xúc với bộ môn tuồng cổ nhưng lại không mê hát vì cho rằng nghề này toàn ngủ ở đình, chùa, ăn cơm chợ. Cha Diệp Lang khuyên ông theo cải lương với quan điểm “nhất nghệ tinh, nhất thân vinh”.

Theo cha đi hát đến khi ông qua đời, Diệp Lang gia nhập đoàn của “má Bảy” – nghệ sĩ Phùng Há. Bước ngoặt đầu tiên đưa ông trở thành một nghệ sĩ là gia nhập đoàn Hoài Dung – Hoài Mỹ (Long An). Ông bầu của đoàn hát này là soạn giả Nguyễn Huỳnh đặt cho ông nghệ danh Diệp Lang.

Sau một tháng ở đoàn hát, kép chính của vở Chiếc nhẫn kim cương có việc bận, Diệp Lang được đôn lên hát thay. Từ đó, tên tuổi ông được báo chí, khán giả nhắc đến như một gương mặt triển vọng. Vai diễn trong Chiếc nhẫn kim cương là lần đầu ông có mặt trên bảng quảng cáo trước cửa rạp, năm đó ông 17 tuổi.

Sự nghiệp đang đà phát triển, Diệp Lang phát hiện bị vỡ giọng. Không còn hy vọng trở thành kép chính, ông xoay qua diễn kép độc, rèn nghề bằng cách đọc sách và xem phim ảnh. Đầu năm 1962, đoàn Kim Chưởng mời Diệp Lang cộng tác. Vai độc đầu tiên của ông là Thống tướng Bát Kỳ Lộ trong vở Hai chiều ly biệt (soạn giả Phong Anh – Thu An), tạo thành công vang dội. Ở tuổi 21, ông vào vai ông lão ngoài 70 tuổi trong vở Người anh khác mẹ và đoạt giải thưởng Thanh Tâm (1963).

Sau 1975, Diệp Lang gia nhập đoàn Cải lương tập thể Sài Gòn II lưu diễn khắp nơi, được bầu làm trưởng đoàn 284. Năm 1984, vở Đời cô Lựu được cử đi lưu diễn ở Tây Âu, đoàn gồm các nghệ sĩ Diệp Lang, Thanh Tòng, Thành Được, Bạch Tuyết, Ngọc Giàu, Lệ Thủy. “Cứ mỗi lần diễn viên bước ra, khán giả lại vỗ tay vang dội. Đó là một kỷ niệm khó quên trong cuộc đời của tôi”, Lệ Thủy nói.

Cuối đời ở Mỹ, dù nhiều bệnh, Diệp Lang đau đáu làm sao giữ nghệ thuật cải lương, để môn nghệ thuật này gần thế hệ trẻ hơn.

Sống ở San Jose, không gần cộng đồng người Việt, thi thoảng, đồng nghiệp ghé thăm, Diệp Lang mừng vì được hàn huyên chuyện nghề. Năm 2018, ông nhận lời diễn cho liveshow nghệ sĩ Hồng Nga, sau 10 năm vắng bóng sân khấu. Nghệ sĩ vẫn thuộc tuồng, giọng hát sang sảng khi vào vai ông Hương Cả thủ cựu, độc đoán trong trích đoạn Tô Ánh Nguyệt.

Năm 2019, Ngọc Huyền đến thăm ông, nhắc kỷ niệm từng diễn chung ở vở Đôi bờ (từng đoạt Huy chương vàng của Hội diễn Sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc năm 2000). Lúc đó, ông cho biết: “Tôi luôn đau đáu chuyện làm sao vực dậy sân khấu cải lương. Giờ thấy nghệ sĩ trẻ diễn hay, tôi mừng lắm. Còn thấy người diễn dở, diễn không tới, không chăm chút tôi vừa thương nghề vừa thấy buồn”.

Các nghệ sĩ thế hệ sau như Văn Châu, Tấn An, Bảo Trang, Lương Tuấn, Châu Thanh, Tuấn Thanh là những học trò được ông dìu dắt. Ai xin theo ông học nghề, ông đều đồng ý nhưng khuyên học cho giỏi rồi mới đi hát. “Tôi thường lấy lời dặn của ông Năm Châu (nghệ sĩ Nguyễn Thành Châu) làm kim chỉ nam cho nghề: ‘Nghệ sĩ cải lương tất nhiên cần diễn xuất nhưng khi cất tiếng hát, đừng diễn quá. Nghệ thuật phải thật và đẹp”‘, Diệp Lang nói về quan điểm làm nghề.

Nguồn: VNEXPRESS