Theo dòng Lịch sử: Danh tướng triều Nguyễn – Quan Vệ úy Lãnh binh Dương Văn Khoa

     Theo tộc phả Họ Dương (tỉnh Phú Yên) ghi chép: Tổ tiên của Dương Văn Khoa ở tỉnh Hà Tây (cũ) vào tỉnh Phú Yên trong đoàn quân Nam chinh của vua Lê Thánh Tông năm 1471. Đến đời cha của Dương Văn Khoa là Dương Quang Đạt lập nghiệp tại thôn Bình An, tổng Thượng, huyện Đồng Xuân (nay là thôn Đông Bình, xã Hòa An, huyện Phú Hòa, tỉnh Phú Yên).

Đông đảo con cháu Họ Dương tại lễ đón nhận bằng xếp hạng Di tích lịch sử – Văn hóa Mộ và nhà thờ Dương Văn Khoa

     Sinh ra và lớn lên trong một gia đình có truyền thống nho học và nghề canh cửi dệt vải, Dương Văn Khoa đã làm rạng danh dòng tộc với sự nghiệp võ quan trải qua các triều vua Nguyễn từ Gia Long đến Minh Mạng.

     Hiện nay tại Nhà thờ tộc Họ Dương ở thôn Lộc Đông, xã Hòa Thành, huyện Đông Hòa còn lưu giữ 14 sắc phong và sắc chỉ của các vua Gia Long, Minh Mạng gia phong cho Dương Văn Khoa chức tước và phẩm hàm về công lao diệt giặc biển (cướp biển Tàu ô), thành tích trong quân đội cũng như vai trò ổn định tình hình xã hội những nơi ông được phân công trấn nhậm. Đặc biệt trong năm 1835, vua Minh Mạng đã 3 lần gia phong phẩm hàm cho ông từ trật Tứ phẩm lên Tam phẩm rồi Nhị phẩm. Điều ấy cho thấy, ông là một trong những võ quan xuất sắc, góp phần vào sự ổn định chế độ triều Nguyễn dưới thời thịnh trị của vua Minh Mạng.

     Gia nhập quân ngũ dưới triều Gia Long năm Bính Dần (1806), đến năm 1816 ông được đề bạt chức vụ Đội trưởng. Con đường binh nghiệp của Dương Văn Khoa thăng tiến dần theo sự nỗ lực của bản thân ông qua từng nhiệm vụ được giao. Đến năm 1827, ông được phân công làm Đội trưởng Hậu vệ ba đội dinh Long Vũ rồi chức Hầu dinh Long Vũ. Năm 1832, ông được thăng Thuận Tráng kỳ Phó quản kỳ trong lực lượng binh lực tỉnh Bình Thuận. Đầu năm 1833, do quản lý không chặt chẽ binh sĩ dưới quyền là Nguyễn Văn Thị chở lén nha phiến nên ông bị phạt giáng một cấp lưu tại nhiệm sở. Nhưng đến tháng 8/1933 ông lại được phục chức với công trạng “giết giặc cướp trên biển Đồ Ba, cứu nhiều dân”. Năm 1834, Dương Văn Khoa được giao chức Thuận Nghĩa tả kỳ thống lãnh nội kỳ các đội với nhiệm vụ huấn luyện binh sĩ – một nhiệm vụ mà vua Minh Mạng rất quan tâm để chỉnh đốn quân đội, sẵn sàng đối phó nguy cơ xâm lược từ bên ngoài. Do làm tốt nhiệm vụ được giao, đến tháng 3/1835 ông được thăng chức Minh Nghĩa Đô úy Thuận Nghĩa tả kỳ quản với hàm trật Tứ phẩm. Cũng trong năm 1835 triều đình điều động ông vào Nam kỳ chỉ huy việc tiễu trừ thổ phỉ và các dư đảng của cuộc nổi loạn Lê Văn Khôi. Trong nhiệm vụ này, Dương Văn Khoa cũng hoàn thành xuất sắc nên được thăng nha Vệ úy hàm trật Tam phẩm với chức vụ Phó lãnh binh tỉnh Bình Thuận. Trong cương vị là người chỉ huy cao nhất về quân đội tỉnh Bình Thuận, ông tiến hành việc chỉnh đốn quân đội, cải thiện đời sống binh lính, sắm sửa vũ khí gia tăng sức mạnh quân đội. Trong sắc phong thưởng của vua Minh Mạng ngày 21/3/1835 theo đề nghị của Tuần Vũ tỉnh Thuận – Khánh, ông được gia phong hàm Nhị phẩm với thành tích: “Đốc sức binh lính dũng cảm tiến tới nơi nguy hiểm giữa sào huyệt của bọn giặc, phá hủy doanh trại, hàng rào, đốt cháy lương thực, giết chết và bắt sống nhiều tên giặc, thu nhiều gậy gộc, vũ khí các loại, những nhiệm vụ này thật đáng khen” (Sắc phong ngày 21/3/1835 của vua Minh Mạng).

     Dương Văn Khoa mất vào ngày 24/2 (âm lịch), chưa rõ năm. Theo lời truyền trong tộc Họ Dương, thì ông mất khi còn tại vị ở Bình Thuận, thi hài được đem về an táng ở một gò đất giữa đồng, giáp ranh 2 làng Phú Ân và Quy Hậu (cánh đồng ấy được nhân dân gọi là đồng Tướng trấn – có ông Tướng (Lãnh binh) giữ trấn. Mộ phần của ông hiện nay vẫn như xưa, chỉ là ngôi mộ đất nằm giữa đồng lúa xanh ngát, bên cạnh đường liên huyện từ khu sinh thái Thuận Thảo đi qua các xã Hòa Trị, Hòa Quang Bắc. Trên mộ, một tấm bia do con cháu tộc Họ Dương dựng lên ghi chép vắn tắt tiểu sử, sự nghiệp của ông và câu đối:

“Kháng chiến kỷ niệm di tích bảo tồn lưu hậu thế

Hòa bình hưng thịnh tôn tạo lịch sử vạn tiền nhân”.

     Theo ông Huỳnh Ngọc Sương, Phó Chủ tịch UBND huyện Đông Hòa tỉnh Phú Yên: “Di tích Mộ và nhà thờ cụ Phó lãnh binh Dương Văn Khoa có nhiều giá trị về lịch sử và văn hóa. Các văn bản Hán – Nôm còn lưu giữ tại nhà thờ cụ Dương Văn Khoa là bằng chứng ghi nhận công lao to lớn của một danh tướng sinh ra trên vùng đất Phú Yên được sử sách ghi danh. Đây cũng là nguồn sử liệu quý có ý nghĩa trong việc nghiên cứu các sự kiện lịch sử dưới triều Gia Long, Minh Mạng. Có thể nói, hệ thống các sắc phong, sắc chỉ, văn bằng cùng công trình mộ, nhà thờ cụ Phó lãnh binh Dương Văn Khoa là những di sản văn hóa – lịch sử có giá trị”.

     Vì những giá trị lịch sử – văn hóa to lớn đó mà ngày 31/12/2014, UBND tỉnh đã ra quyết định công nhận mộ và nhà thờ Phó lãnh binh Dương Văn Khoa là Di tích lịch sử – văn hóa cấp tỉnh. Ông Dương Đình Mạnh ở thôn Lộc Đông, bày tỏ: “Tôi rất tự hào là con cháu Họ Dương. Tổ tiên là vị tướng tài ba Dương Văn Khoa. Hàng năm, nhân ngày giỗ cụ, con cháu tộc Họ Dương đều tụ hội về nhà thờ để bày tỏ lòng biết ơn đối với công đức của tổ tiên”.

     Còn theo ông Dương Công Diệp – nguyên Chủ tịch Hội đồng Họ Dương tỉnh Phú Yên, con cháu tộc Họ Dương sẽ tiếp tục chung tay góp sức, đoàn kết hướng lòng biết ơn công đức tổ tiên bằng việc đẩy mạnh các hoạt động giáo dục truyền thống, khuyến học, khuyến tài nêu cao gương sáng con cháu Họ Dương đối với cộng đồng, xã hội. Con cháu Họ Dương luôn hướng về cội nguồn, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, làm tốt công tác bảo quản, quản lý, phát huy giá trị của Di tích lịch sử – văn hóa Mộ và nhà thờ Dương Văn Khoa, góp phần tô thắm trang sử truyền thống văn hóa, cách mạng xã Hòa Thành.

                 Dương Thanh sưu tầm từ  Báo Phú Yên